Paphos: Culturele hoofdstad van Europa 2017
Plots staat zij voor ons. De schoonste aller vrouwen. Nog glimmend van het schuim uit de branding. Waar haar voeten de grond raken schieten bloemen uit de grond en verandert woeste aarde in bloeiend veld. De geboorte van Aphrodite, godin van de liefde. Graag hadden we erbij geweest. Anno 2017 rest ons Petra tou Romiou, de rots van Aphrodite, zo’n twintig kilometer buiten Paphos. Een mooi startpunt om de culturele hoofdstad van dit jaar te ontdekken. Op advies van gids Marietta: ‘Om deze stad goed te begrijpen begin je bij het begin.’
Palea Paphos; start waar Aphrodite het vuur ontstak
Aphrodite was het waarvoor vanaf 1200 jaar voor Christus de pelgrims naar Paphos kwamen. Bij het begin van de lente lieten ze vanaf hun houten schepen de stenen ankers in de heldere zee plonsen. Daar wasten ze het zout van zich af, smeerden zich in met olie en kruidenmengsels en gingen te voet verder naar Palea Paphos (nu het dorp Kouklia). Hun heilige doel; de tempel van Aphrodite.
De tempel is gelegen op een mooie plek met uitzicht op zee en in de verte het huidige Paphos. Van de tempel zelf is nu niet veel meer over dan de fundamenten. Het vereist verbeeldingskracht om voor te stellen wat hier ooit plaatsvond. Naast de tempel is een museum dat je verbeelding een handje helpt door het tentoon stellen van gebruiksvoorwerpen met toelichting. Zoals talloze vruchtbaarheidsidooltjes, kruisvormige beeldjes van steen en klei.
Tempelprostitutie in naam van de liefde
Deze vruchtbaarheidsidooltje zetten de pelgrims bij het altaar van Aphrodite. De godin, verpersoonlijkt door een vettige, kegelvormige steen van ongeveer een meter hoog, werd liefdevol gestreeld door hun geoliede handen en verzocht om vruchtbaarheid. Een voorzichtig voorspel voor de feesten van de liefde, de Aphrodisia.
Rondom de feestelijk versierde tempel liepen vele priesteressen. Vrouwen uit de omgeving die één keer per jaar bij de tempel moesten dienen. Hun taak was anders dan je van een priesteres zou verwachten. De pelgrims kochten hun liefde door een muntstuk in hun schoot te werpen. Tempelprostitutie in naam van de godin, het muntstuk was voor de tempel.
Kato Paphos; opgravingen en mozaïeken in de benedenstad
Het huidige Kato Paphos, de benedenstad, was het centrum van Paphos tijdens de Romeinse periode. Belangrijkste attractie hier is het archeologisch park. Met opgravingen uit die periode en zeer goed bewaard gebleven mozaïeken. Deze mozaïeken zijn gelegd met kleine natuursteendobbeltjes van één kubieke centimeter. Talloze mythologische verhalen worden daarin zeer gedetailleerd afgebeeld.
Tijdens een bezoek krijg je een goed idee hoe enkele puissant rijke Romeinen leefden. Op het mooiste stukje beneden aan het strand lieten ze hun complexen bouwen. Kleine koninkrijkjes van soms wel 10.000 vierkante meter rondom één belangrijke persoon, bijvoorbeeld de gouverneur. Het hoofdgebouw met meerdere vertrekken werd omgeven door bijgebouwen voor alle bedienden en badhuizen.
De Romeinen genoten, maar niet met mate
Het belangrijkste vertrek van het hoofdgebouw is de eetzaal. Waar de heren op hun sofa’s lagen en hun bedienden eromheen te drentelen met vis- en vleesschotels. Waar serieuze staatsgesprekken door de wijn omgetoverd werden tot spelletjes als ‘Wie ziet het konijntje als eerste?’ Waarbij de uitdaging was om in het mozaïek op de vloer het konijntje te ontdekken tussen de patrijzen, slangetjes en de jagers. Uiteindelijk werd zelfs de brede sofa te smal en vielen ze op de grond in slaap.
En ze waren nog zo gewaarschuwd! Op het mozaïek voor de ingang van de eetzaal staat een ‘Geniet, maar drink met mate-waarschuwing’ uit de oudheid. Dionysos als God van de wijn, leerde Ikarus wijn maken, maar verbood het hem aan gewone stervelingen te vertellen. Ikarus was er zo vol van dat hij het toch deed. De mensen die de wijn dronken werden ladderzat, dachten dat Ikarus hen vergiftigd had, en doodden hem.
Vanuit het archeologisch park loop je zo de toeristische haven in. Een fijne plek om te gaan lunchen en de taferelen uit de oudheid langzaam te laten overlopen in het huidige Paphos. Waar mensen flaneren op de kade, zwemmen in de zeebaden en snorkelen op zoek naar bodemschatten in het heldere zeewater.
Pano Paphos, de bruisende bovenstad als cultureel centrum van Europa 2017
De benedenstad werd, vanwege de rijkdom en de ligging, constant aangevallen vanuit zee. De inwoners zochten hun veiligheid letterlijk hogerop. Het centrum van Paphos verplaatste zich gaandeweg een paar kilometer heuvelop. Nu heet dit Pano Paphos, oftewel de bovenstad. Dat is ook het stadsdeel waar nu de belangrijkste festiviteiten voor Paphos als culturele hoofdstad georganiseerd worden.
Dat gebeurt voornamelijk in de buitenlucht onder de naam ‘Open Air Factory’. Het klimaat leent zich daar uitstekend voor, maar de gedachte hierachter is dieper. Cyprus ligt letterlijk en figuurlijk op het kruispunt tussen oosten en westen. En Paphos wil de eerste culturele hoofdstad zijn die beide culturen verbindt. Een moedig thema in een land waarin juist de scheiding zo duidelijk en vers is. Om dit thema een kans te geven is volgens de organisatie openheid, tolerantie en acceptatie nodig. Er zal een grote kunstroute zijn. Verspreid door de hele stad, met een mix van verschillende stijlen en zo min mogelijk muren eromheen.
Balans tussen heden en verleden
Op het moment dat wij de stad in november 2016 bezoeken wordt er nog gewerkt. Hard gewerkt. De stad krijgt een gave facelift. Waarbij balans wordt gezocht tussen de rijke historie en het heden. Een oude elektriciteitscentrale wordt met behoud van kenmerkende elementen omgetoverd tot een modern centrum voor tentoonstellingen en evenementen. De herberg waar bezoekers van buiten Paphos aankwamen, hun kamelen aan het hek bonden, en hun verreisde lichaam rust gaven, wordt volledig opnieuw opgebouwd.
Een groot deel van de straatjes wordt omgetoverd tot voetgangersgebied. Centraal een groot plein, dat bedekt wordt met donker marmer van Cyprus en omgeven door sierlijke verlichting in de vorm van oude vuurpotten. Om het plein liggen statige gebouwen als de bibliotheek en het stadhuis. Een paar straten verderop loop je de Turkse wijk in, waar de moskee staat en waar vroeger Turks en Grieks Cyprioten zonder problemen samenwoonden. Deze wijk wordt sinds 1974, als gevolg van de bezetting van het noordelijke deel van Cyprus, ‘tijdelijk’ bewoond wordt door Grieks Cypriotische vluchtelingen uit het noorden. In die wijk is ‘The place‘ een bezoek waard, een oude fruitloods omgetoverd tot een kleurrijke plek waar lokale kunstenaars werken en hun werk kunnen verkopen.
De nieuwe toekomst van Paphos
Het nieuwste gedeelte van Paphos wordt klaargestoomd voor een mooi jaar vol met evenementen, theater en kunst. Dat valt nog niet mee, regelmatig komen bij het aanleggen van het voetgangersgebied oude grafkelders te voorschijn die met respect behandeld moeten worden en die geen boodschap hebben aan deadlines voor 2017. Het verleden bemoeit zich nog een beetje met het heden.
Tussen de werkzaamheden komen we langs een enorme muurschildering van een uit de zee oprijzende Aphrodite. Gadegeslagen door Eros die een selfie maakt en een bad lijkt te nemen in een puinbak die voor de muur staat. Een mooi symbool voor de stad die zichzelf opnieuw uitvindt. Hard werkend aan een nieuw gezicht, met respect voor historie, nieuwe ideeën en elkaar.
